Afgelopen week was ik in Barcelona op de Summer School over Decolonizing Knowledge and Power die georganiseerd wordt door professor Ramon Grosfoguel van de University of California Berkeley. Ik verzorg daar colleges over Decolonizing The Mind.
Colleges geven is leuk, maar nog leuker is het volgen van colleges van andere docenten en de gesprekken buiten de collegezaal. Ik heb in Barcelona kennisgemaakt met een bijzonder interessante vrouw: Oyeronke Oyewumi. Ze komt uit Nigeria en is hoogleraar aan de Stonebrook University in New York.
Ze heeft baanbrekend werk verricht op het gebied van vrouwenstudies met haar ervaringen uit Afrika. Ze heeft me op een andere manier laten kijken naar feminisme.
Mijn kritiek op het westers feminisme is dat ze wel een theorie hebben over onderdrukking, maar geen theorie over liefde. Er is vrouwenonderdrukking. Niemand kan dat ontkennen. Op economisch gebied worden vrouwen gediscrimineerd. In de politiek hebben vrouwen een achterstand. In persoonlijke relaties worden vrouwen misbruikt, vernederd, mishandeld en bedrogen. Over de oorzaken hiervan zijn er verschillende theorieën, waaronder de westers feministische theorieën. Daar zal ik nu niet op ingaan.
Tijdens mijn colleges gebruik ik soms een YouTube-filmpje om te laten zien dat westerse ideeën over man-vrouwrelaties soms helemaal niet opgaan in niet-westerse landen. De video gaat over het verschijnsel polyandrie. Polygamie is als één man met meerdere vrouwen getrouwd is. Polyandrie is als één vrouw met meerdere mannen getrouwd is. In de video komen de broers Amar en Kundan en hun echtgenote Indira Devi uit Himachal Pradesh in de Himalayagebergte in India aan het woord. Ze zijn 25 jaar getrouwd. Indira Devi legt uit dat in haar gemeenschap eeuwenlang één vrouw trouwt met meerdere broers uit een andere familie. Haar schoonzuster heeft twee mannen. Haar schoonmoeder heeft ook twee mannen.
Sommige vrouwen hebben drie of vier mannen, afhankelijk van het aantal broers dat in een gezin is. Het gaat om gearrangeerde huwelijken. Indira Devi wordt gevraagd of ze uit traditie met de mannen is getrouwd of dat ze van hen houdt. Ze zegt: “Ik kijk op dezelfde manier naar ze.” Ze houdt van de broers. Als ze vervelend doen, dan zegt ze tegen hen dat ze met iemand anders gaat trouwen. Amar en Kundan wordt gevraagd hoe het met seks zit. Ze antwoorden dat ze met een rooster werken, zeg maar een dienstregeling. Dus waarschijnlijk maandag, woensdag en vrijdag gaat Amar en dinsdag, donderdag en zaterdag mag Kundan. Zondag is mogelijk een vrije dag. Zonder een dienstregeling gaat het niet werken, leggen de broers uit. Op de vraag of ze er emotioneel moeite mee hebben, zeggen ze dat ze hebben geleerd om, om te gaan met die emoties en het geen problemen oplevert. Er is een economische reden voor polyandrie in de Indiase Himalayas. Land is schaars. Als de mannen met verschillende vrouwen zouden trouwen, zouden ze het land moeten verdelen. Voor ieder 1000 mannen zijn er 850 vrouwen. Dat is een andere reden voor polyandrie.
Bij monogamie kun je je voorstellen dat in de relatie tussen man en vrouw elementen van onderdrukking is. Maar hoe zit het met polyandrie. Is dat de ultieme bevrijding van de vrouw? Je kunt je dat afvragen.
Oyeronke heeft me op een hele andere manier laten kijken naar vraagstukken van gender. We accepteren dat iedere samenleving het concept van gender heeft; het onderscheid tussen man en vrouw. Dat kom je tegen in de taal. Je hebt een woord voor man en één voor vrouw: vader, moeder, broer, zuster, dochter, zoon.
De taal is een weerspiegeling van hoe mensen in de samenleving kijken naar gender: ze zien steeds het onderscheid naar geslacht.
In haar studie getiteld The invention of women – making an African sense of Western gender discourses – komt ze met de verbazingwekkende conclusie dat in de Yoruba-gemeenschap (waar ze deel van is) taal geen geslacht kent. Er zijn geen woorden om de verschillen in geslacht aan te duiden, dus voor man, vrouw, broer, zuster etc. De centrale manier waarop sociale relaties worden bepaald is door leeftijd, niet geslacht. Zo wordt een jongen en meisje aangeduid als kind in plaats van als jongen of meisje. Neem het verschijnsel van de bruidschat bij een huwelijk. Vaak geeft de familie van de vrouw geschenken aan de familie van de man, maar bij de Yoruba is dat niet eenzijdig. Beide families geven bruidschatten aan elkaar. In de vroegere westerse samenleving was de seksuele omgang van man en vrouw bepaald door de behoefte van de man. Als hij seks wilde, dan moest de vrouw klaarstaan. In de Yoruba-cultuur was de gezondheid van de vrouw bepalend of de man seks kon hebben. Seks werd in onderling overleg bepaald.
Oyeronkes boek is fascinerend. En de gesprekken met haar zijn net zo. Het laat zien dat er niet één manier (de westerse manier) is waarop je kunt kijken naar gender, naar de relatie tussen man en vrouw. Er zijn meer manieren. Maar daarvoor moet je geest open staan voor die andere manieren. Het vereist een zekere dekolonisatie van de geest.
Sandew Hira