De laatste maanden is de zorg in Suriname over de stijgende valutakoersen steeds groter geworden. De regering heeft een wet afgekondigd met het doel de koers van de SRD ten opzichte van de Amerikaanse dollar en de euro in toom te houden. De wet is controversieel en heeft al geleid tot het uit protest sluiten van commerciële banken.
In deze bijdrage wil ik ingaan op drie aspecten, te weten:
a. economische wetmatigheid
b. wettelijke fixatie van de koers en
c. wat betekent het verschil tussen een officiële en een zwarte marktkoers?
a. Economische wetmatigheid
De zogenaamde cambiokoersen voor de dollar en de euro ten opzichte van de SRD zijn de afgelopen weken geĂ«xplodeerd. De SRD/US$-koers is inmiddels opgelopen tot 14,50 â 15,50 en de EUR/SRD-koers tot 15,00 â 15,75. Deze koers staat tegenover de officiĂ«le bankkoers voor de US$ van SRD 7,52 en de euro van SRD 8,26. De officiĂ«le koers en de cambiokoers worden dagelijks door Dagblad Suriname gepubliceerd. De wisselkoers kan worden gedefinieerd als de waarde van een âderde valutaâ, bijvoorbeeld de dollar of de euro, uitgedrukt in de eigen valuta. De cambiokoers is een mooie naam voor wat in de volksmond de koers op de âzwarte marktâ wordt genoemd. Ik zal proberen uit te leggen waarom deze zwarte marktkoers economisch zo belangrijk is.
De problematiek van de wisselkoers, die al jaren een stijgende lijn vertoont, werd begin 2020 in sterke mate verergerd met de ontdekking dat tenminste US$ 100 miljoen (en waarschijnlijk veel meer tot misschien wel US$ 380 miljoen) uit de valutareserve van het land was verdwenen. Het is nog steeds niet helder wat er precies is gebeurd, hoe het geld is aangewend en hoe dit allemaal administratief transparant is (of kan worden) gemaakt.
De plotselinge afname van de valutareserve heeft een onmiddellijk negatief effect op de prijs van de import. Voor een land als Suriname betekent dit dat de importwaarde van goederen en diensten, uitgedrukt in SRD steeds hoger wordt. Importeren kost dus steeds meer. De prijzen gaan omhoog. Importeren betekent dat er een vraag is naar vreemde valuta. Immers, buitenlandse leveranciers van goederen en diensten willen liever in dollar of euro worden betaald dan in SRD.
Omdat er minder vreemde valuta beschikbaar zijn zullen deze moeten worden gekocht om de importen te kunnen betalen. De vorige governor van de Centrale Bank van Suriname heeft een poging gedaan om dollars te kopen bij de Federal Reserve (FED) in Amerika. Een eerste zending dollars is ook gekomen, maar omdat bepaalde afspraken niet (voldoende) zijn nagekomen heeft de FED verdere zendingen van dollars opgeschort.
Het resultaat is een schaarste aan dollars en dat doet de prijs (de wisselkoers) van de dollar omhooggaan. Daar komt nog bij dat de inbeslagname van 19,5 miljoen euro door de Nederlandse autoriteiten in 2018, de omwisseling van euroâs naar dollars drastisch heeft beperkt. Deze euroâs zouden in Hongkong in dollars worden omgewisseld. Omdat er een risico is dat toekomstige zendingen van euroâs ook in beslag zullen worden genomen is het moeilijker om de euroâs in dollars om te wisselen. Dus door meerdere oorzaken ontstaat er een tekort aan dollars en dat drijft de koers omhoog.
Aan de andere kant levert de export van Surinaamse goederen en diensten vreemde valuta op. Surinaamse bedrijven en de overheid zullen over het algemeen de export, bijvoorbeeld van rijst, in dollars factureren. Als een land veel exporteert levert dat vreemde valuta op, die weer voor importen kunnen worden gebruikt. De export heeft dus een dempend effect op de wisselkoers.
De uiteindelijke wisselkoers is daarmee het resultaat van ruilverhoudingen in de economie van verschillende landen. De wisselkoers wordt bepaald door vraag en aanbod, dus door de markt.
b. Wettelijke fixatie van de koers
Wetten maken die uiteindelijk tot doel hebben om de wisselkoers in de hand te houden is gebaseerd op de naĂŻeve gedachte dat een parlement de economische wetmatigheden naar zijn hand kan zetten. Tussen 1944 en 1973 is dat de situatie geweest als gevolg van de overeenkomst van Bretton Woods. Het systeem was dat 44 vreemde valuta in een vaste verhouding stonden tot de dollar en dat de dollar werd gedekt door de goudvoorraad van Verenigde Staten (VS). Omdat de VS steeds dollars konden bijdrukken nam de dekkingswaarde af. Steeds meer dollars moesten worden gedekt door dezelfde goudvoorraad. Het gevolg is een waardedaling van de dollar. Omdat de 44 andere valuta een vaste verhouding tot de dollar hadden (de koers was gefixeerd) leidde dat tot een waardedaling van al die andere valuta. Mede onder invloed van de oliecrisis van 1973, is overgegaan tot zwevende wisselkoersen die worden bepaald door de economische ruilverhoudingen.
De SRD is slechts een kleine valuta en de Surinaamse economie is ook klein. De waarde van de SRD wordt bepaald door de verhouding tussen import en export en niet door een wet of een aankondiging van de Centrale Bank. Het enige dat beleidsmakers kunnen doen is het remmen van de import en het stimuleren van de export. De Surinaamse regering heeft ook al aangegeven dat importbeperkende maatregelen zullen volgen als de wetgeving niet het beoogde effect zal hebben.
Het is een utopie om te geloven dat de Surinaamse overheid de wisselkoers ten opzichte van grote valuta als de dollar en de euro zou kunnen fixeren. De huidige officiële koers van SRD 7,52 voor de dollar en SRD 8,26 voor de euro zijn niet het gevolg van de economische ruilverhoudingen tussen de economie van Suriname en die van Amerika en Europa. Het is een beleidsmatige fixatie die niet is gestoeld op economische verhoudingen.
De economische ruilverhoudingen bepalen wel de koers op de zwarte markt. Daar komt een koers tot stand die ongeveer het dubbele is van de officiĂ«le koers. In economische zin betekent dit dat zich een parallelle markt ontwikkelt naast de officiĂ«le markt. Ook in de grote economische machten in de wereld (de VS, China en Europa) zijn de economische ruilverhoudingen bepalend voor de waarde van de eigen valuta en daarmee voor de wisselkoers; ze zijn het gevolg van het economisch handelen van de mensheid. Economie is niet voor niets een âgedragswetenschapâ.
c. Wat betekent het verschil tussen een officiële en een zwarte marktkoers?
Zoals hiervoor betoogd, wordt de waarde van de SRD ten opzichte van andere valuta bepaald door economische ruilverhoudingen. De overheid, of meer in het bijzonder de Centrale Bank van Suriname, zou wel een vaste ruilverhouding van de SRD ten opzichte van andere valuta kunnen afkondigen, maar die gefixeerde ruilverhouding zegt helemaal niets over de economische ruilverhouding.
Als er een (groot) verschil is tussen de officiĂ«le dollarkoers of eurokoers van de Centrale Bank en de koers op de zwarte markt, dan zal de zwarte markt de primaire geldwisselplaats worden. Men zou kunnen zeggen dat de koers op de zwarte markt niet goed is, maar het is erg naĂŻef om de economische wetten terzijde te stellen. Al heel lang geldt de wet van Gresham: âBad money drives out good moneyâ. Je gaat de dollar namelijk niet aan de bank verkopen voor bijvoorbeeld SRD 7,52 als je er op straat SRD 14,50 voor kunt krijgen. Alle voormalige regeringen van het oude communistische Oost-Europa kunnen de Surinaamse regering uitleggen dat het fixeren van de wisselkoers niet werkt en dat de zwarte markt onder die omstandigheden zal floreren. Het was Ă©Ă©n van de redenen voor hun economische ondergang.
Hoe kan het dan toch zo zijn dat de Centrale Bank een officiĂ«le koers hanteert die de helft is van de marktkoers? Dat kan ook niet en is een situatie die niet duurzaam is. Het zal waarschijnlijk leiden tot een devaluatie van de SRD, waarmee de officiĂ«le koers in lijn wordt gebracht met de koers op de zwarte markt. Als de dollar, uitgedrukt in de SRD een waarde heeft van SRD 14,50 â 15,50 en die dollar wordt voor SRD 7,52 aangeboden dan zal iedereen inzien dat dit alleen maar tot een steeds grotere financiĂ«le malaise zal leiden. Elke normale onderneming zou failliet gaan.
Een land en diens Centrale Bank kunnen per definitie niet failliet gaan, maar de economische situatie kan wel nog veel slechter worden dan die nu al is. Beperking van de import en stimuleren van de export zou enige verlichting kunnen brengen. Devaluatie van de SRD brengt weer enig realisme in de economie.
Prof. dr. Peter Diekman RA
Hoogleraar Anton de Kom Universiteit van Suriname