De Amerikaanse scheikundige Barry Sharpless heeft woensdag voor de tweede keer in zijn leven de Nobelprijs voor de Scheikunde gekregen. Hij is pas de vijfde persoon ooit die twee Nobelprijzen toebedeeld krijgt. In 2001 kreeg hij de prijs ook al. Sharpless deelt de prijs dit jaar met de Deen Morten Meldal en de Amerikaanse Carolyn Bertozzi.
De drie wetenschappers krijgen de prijs voor hun onderzoek naar zogenoemde klikchemie, een term die Sharpless in 2001 al bedacht. Hij en Meldal gelden als de grondleggers van die tak van de scheikunde. Zij ontdekten dat moleculen aan elkaar ‘geklikt’ kunnen worden. Dat houdt in dat moleculen met elkaar verbonden kunnen worden. Dat levert een stabiele verbinding op, zelfs als die niet eerder op natuurlijke wijze bestond.
Het is alsof je met “bouwblokken” meer complexe en nieuwe moleculen kunt maken, zegt het Nobelcomité in zijn toelichting. Bertozzi ontdekte later hoe dat kon worden toegepast bij moleculen van levende organismen. Daardoor ontstaan verbindingen die gebruikt kunnen worden om beschadigde cellen te repareren en ziektes als kanker te bestrijden.
Moleculen zijn verbindingen tussen twee of meer atomen. Een molecuul is het kleinste deeltje van een scheikundige stof die nog dezelfde kenmerken heeft als de stof zelf. Atomen zijn nog kleiner, maar daar kun je niet aan aflezen van welke verbinding ze deel uitmaken.
De bekendste oud-winnaar van de Nobelprijs voor de Scheikunde is waarschijnlijk Marie Curie. De Frans-Poolse wetenschapper kreeg de prijs in 1911 voor de ontdekking van de elementen radium en polonium. In 1903 kreeg ze al de Nobelprijs voor de Natuurkunde, voor haar onderzoek naar radioactiviteit. Zij is daarmee naast Sharpless een van de vijf mensen met twee Nobelprijzen.
Winnaars worden aangewezen
Deze week worden de winnaars van vijf Nobelprijzen bekendgemaakt. Maandag won de Zweedse onderzoeker Svante Pääbo de Nobelprijs voor de Geneeskunde voor zijn sensationele ontdekkingen op het gebied van DNA van uitgestorven mensensoorten. Dinsdag ging de Nobelprijs voor de Natuurkunde naar drie wetenschappers die baanbrekende ontdekkingen hebben gedaan op het gebied van kwantummechanica.
De komende dagen worden nog de Nobelprijzen voor de Literatuur en Vrede toegekend. Volgende week wordt de winnaar van de Nobelprijs voor de Economie bekendgemaakt. De Nobelprijswinnaars krijgen een medaille, een diploma en 10 miljoen Zweedse kroon (ruim 920.000 euro).
Het Nobelcomité werkt niet met nominaties. Verschillende Zweedse wetenschappelijke instellingen kiezen de winnaars. De Nobelprijs voor de Vrede wordt toegekend door het Nobelcomité, bestaande uit vijf leden van het Noorse parlement.
De Nobelprijzen zijn bedacht door de Zweedse chemicus en uitvinder van het dynamiet Alfred Nobel. De eerste prijzen zijn in 1901 uitgereikt.
Extra aandacht voor Nobelprijs voor de Vrede
Vanwege de oorlog in Oekraïne is er dit jaar internationaal extra aandacht voor de Nobelprijs voor de Vrede. Belangrijke critici van de Russische president Vladimir Poetin, zoals de gedetineerde Alexei Navalny, worden genoemd als kanshebbers.
Ook de Belarussische oppositieleider Svetlana Tikhanovskaya wordt genoemd. Net als de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, wiens land in oorlog is met Rusland.
Het kan natuurlijk ook dat de winnaar helemaal niets met de oorlog in Oekraïne te maken heeft, maar zich bijvoorbeeld uitspreekt over klimaatverandering, zoals Greta Thunberg.
