In mijn column van de vorige week schreef ik over het 8-decemberproces: “De uitkomst van het proces staat vast. De Krijgsraad zal Bouterse veroordelen tot een gevangenisstraf.”
Twee dagen later hield auditeur-militair Roy Elgin namens het Openbaar Ministerie (OM) zijn requisitoir. Hij eist 20 jaar gevangenisstraf tegen Bouterse. Ik ben blij dat het requisitoir is gehouden. Ik heb onderzoek gedaan naar de Decembermoorden en kan mijn bevindingen vergelijken met de zijne. Ik zal komende weken de tijd nemen om het grondig te bestuderen en te vergelijken met de resultaten van mijn onderzoek. Ik heb het snel gescand en kan nu al zeggen dat het stuk vol met Eurocentrische opvattingen en methodische fouten zit. Ik zal daarom vanaf volgende week een paar columns wijden aan de analyse van het requisitoir onder de titel dekoloniale pluriversiteit. Op de universiteit leer je één wijze van denken, de Eurocentrische. De pluriversiteit is een academisch traject met meerdere wijzen van denken.
De columns zullen een stuk educatie zijn in dekoloniale methoden van onderzoek en analyse.
Omdat deze informatie ook begrepen moet worden voor mensen met weinig formele opleiding zal ik in Bakana Tori de columns in het Sranan doen en meer uitleg geven dan in de Nederlandstalige versie op Suriname Herald.
Ik wil hier de politieke context van de gebeurtenissen van afgelopen week analyseren. De Krijgsraad heeft de Amnestiewet naast zich neergelegd en het OM heeft een bevel van de regering genegeerd. De rechterlijke macht maakt zijn eigen wetten en regels en negeert de gekozen machten (parlement en regering). Na lang zwijgen heeft De Nationale Assemblee (DNA) eindelijk gesproken. De regeringspartij kiest voor handhaving van de scheiding der machten: het parlement maakt wetten, de regering voert ze uit en de rechters toetsen de praktijk aan de wet. De oppositie wil de scheiding der machten opheffen. Het parlement maakt wetten, maar de rechters mogen ook hun eigen wetten en regels maken. Als het parlement stelt dat je niet harder dan 50 km per uur mag rijden, dan mag volgens de oppositie de rechter eigenhandig beslissen dat je wel harder dan 50 km per uur mag rijden. De rechter mag zijn eigen regels maken. Het is ongehoord, maar het is waar. Hoe kan dat?
Dat kan, omdat de rechterlijke macht onderdeel is geworden van de politiek. Hoe is het mogelijk dat een werkarm van de staat – het Openbaar Ministerie – een opdracht van de hoogste baas van de staat compleet negeert? Wat zou er in Nederland gebeuren als premier Rutte een opdracht zou geven aan een werkarm van de staat – zeg een directeur-generaal van een departement – en die zou dat compleet negeren. Hoe zouden Rutte en de partijen in de Tweede Kamer reageren? Die zouden onmiddellijk roepen dat die man of vrouw ontslagen zou moeten worden wegens het niet opvolgen van een werkinstructie. Als de Tweede Kamer zou beslissen dat je niet harder mag rijden dan 50 km en een rechter zou beslissen dat dat wel mag, dan zouden Tweede Kamer-leden moord en brand schreeuwen over de incompetentie van rechters. Als dat in Suriname zou gebeuren, zou diezelfde Tweede Kamer schreeuwen dat Bouterse de rechtsstaat aanvalt. Om politieke redenen denk ik dat het onverstandig is om de procureur-generaal of rechters te ontslaan die incompetent zijn door hun politieke overtuiging hun professionele houding te laten bepalen en daarnaar te handelen.
Met de acties van de afgelopen periode is duidelijk geworden dat de rechters al hun vonnis hebben geveld, maar wachten met het uitspreken ervan, totdat de poppenkast is uitgespeeld. Het maakt niet uit wat Elgin requireert. Al zegt hij “bla-bla-bla, pief-paf-poef Bouterse moet 20 jaar de cel in”, dan nog zal rechter Valstein-Montnor zeggen: “Het OM heeft wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte schuldig is.” Die schuld staat al vast voor het requisitoir van het OM, voor de reactie van advocaten, voor de getuigenverklaringen, voor de start van het proces. De schuld is politiek vastgesteld.
In de poppenkast van Jan Klaassen en Katrijn is mevrouw Valstein-Montnor Katrijn en dan heb je een hele boel Jan Klaassens: Baijnath, Elgin, Rasoelbaks, Essed. De vraag is of Irwin Kanhai ook een Jan Klaassen wil zijn en niet gewoon moet zeggen: “Beste poppen, ik hou het voor gezien. Dit is echt geen serieuze rechtsgang meer. Ga door met poppenkast spelen, maar ik doe niet meer mee.” Vervolgens houdt hij zijn betoog ergens buiten de rechtszaal, misschien op het Onafhankelijkheidsplein.
Ik maak geen grap. Ik ben doodserieus. De terugtrekking van Kanhai is een signaal over de legitimiteit van het proces. Misiekaba heeft die legitimeit al overboord gegooid en gezegd: “In de rechtszaal mag je je poppenkast spelen (hij heeft het anders gezegd, maar met dezelfde strekking), maar in de echte wereld gelden jouw spelletjes niet. Ga maar verder met popki patoe spelen.” De terugtrekking van Kanhai zou een nieuw signaal geven over het gebrek aan legitimiteit van Jan Klaassen en Katrijn. Bovendien zou het ons sneller brengen naar het machtsvraagstuk, omdat het voorgenomen vonnis van de rechter nu snel geveld kan worden in plaats dat men het rekt met pleidooien zo dicht mogelijk naar de verkiezingen van 2020 toe. Als het vonnis er eenmaal ligt, dan kan de eindfase van een strijd van 35 jaar nu al ingaan: hoe wil Suriname definitief het probleem van politiek geweld oplossen – op een vreedzame manier of op een militaire wijze?
De vreedzame manier is dat de regering weer ergens een artikel in een wet opduikt die het vonnis ongeldig verklaart of waar het vonnis niet wordt uitgevoerd. Dat is de juridische weg en die moet ook bewandeld worden. Maar de eindoplossing zit in de politiek.
Met de eis van Elgin is een dynamiek op gang gebracht die gevaarlijk is. En er is niemand aan de andere kant die wil bijdragen om die dynamiek te stoppen. Breeveld, Brunswijk, Somohardjo, Santokhi en Rusland laden een zware verantwoordelijkheid op zich door die dynamiek te steunen met hun opstelling in het parlement.
Als ze in 2020 aan de macht komen en dat is nog lang niet zeker, dan moeten ze niet komen met “gratie”, want Bouterse gaat antwoorden: “Ik wil helemaal geen gratie. Ik wil dat je me komt halen.” Dat is wat Suriname aan het einde van deze dynamiek te wachten staat. Waar zijn de redelijke mensen in oppositie, die dit zien en beseffen dat wat in andere landen normaal is (politiek geweld oplossen via dialoog en verzoening) hier ook geprobeerd zou moeten worden?
Even leek het erop dat bisschop Choennie die redelijkheid zou kunnen vertegenwoordigen. Maar die hoop is nu vervlogen. Choennie zocht contact met president Bouterse om een traject van dialoog en verzoening op te zetten, eerst in het geheim. Het eerste resultaat was hoopgevend. Vicaris-generaal Esteban Kross hield namens hem een preek die een handreiking leek te zijn naar de andere slachtoffers en nabestaanden van politiek geweld. Die hoop werd nog eens versterkt door de ontmoeting van de bisschop met president Bouterse op 1 maart. Een gezamenlijke foto van mensen die vroeger tegenover elkaar stonden, gaf aan dat dialoog en verzoening mogelijk was. Daarna kwamen de reacties uit de 8-decembergroep en vier dagen later ging de bisschop weer volledig op zijn knieën. Bouterse moet eerst erkennen dat hij moorden heeft gepleegd en dan zou de bisschop helpen met vergeven.
Direct na de preek van Kross stuurde het Comité Slachtoffers en Nabestaanden van Politiek Geweld een mail naar de bisschop met het verzoek om een gesprek. Er kwam een reactie dat de bisschop ziek was en als hij beter zou zijn, hij een afspraak met het comité zou maken. Die afspraak is nooit gemaakt. De bisschop stelde aan de regering voor om een vertegenwoordiger van het Vaticaan, kardinaal Kelvin Felix die in Dominica woont, naar Suriname te halen om een proces te starten van dialoog en verzoening. De regering vroeg aan het comité wat het ervan vond. En ondanks het feit dat het bisdom niet met het comité wilde praten, heeft het comité dit initiatief gesteund.
Het comité had twijfels over de kardinaal. Hoe aannemelijk is het dat de kardinaal een andere lijn zal volgen dan de bisschop? De lijn van de bisschop is dat Bouterse een moord bekent die hij niet heeft gepleegd en vergiffenis vraagt? Als de kardinaal met die boodschap van Choennie komt, kan hij liever op een tapijt naar Mekka vliegen, want dan is hij de weg naar Rome kwijt, omdat hij niet weet wat hier speelt. Maar goed, het is mogelijk dat hij een andere lijn dan die van de bisschop volgt en eerst wil luisteren naar alle partijen, ook met het comité, voordat hij met voorstellen komt.
De regering heeft bij het bisdom erop aangedrongen om te praten met het comité, de belangrijkste partij die al ruim een jaar werkt aan dialoog en verzoening. Het bisdom ging uiteindelijk akkoord. Op 30 mei vond op het Kabinet van de President een bijeenkomst plaats tussen vertegenwoordigers van de regering, Esteban Kross en Tjon Kiem Sang van het bisdom en Humphry Jeroe en Mujinga Linga van het comité. Dat was een positieve bijeenkomst. Er werd afgesproken dat het bestuur van het comité met de bisschop een ontmoeting zou hebben. De bisschop stelde als voorwaarde dat Sandew Hira, mijn persoon, niet aanwezig mocht zijn bij dat gesprek. Wat een arrogantie en brutaliteit om voor het comité te willen bepalen wie wel of niet het comité mag vertegenwoordigen. Maar het comité heeft zijn irritatie niet laten merken en heeft omwille van de vrede toegestemd met een gesprek tussen alleen Jeroe namens het comité. Dat gesprek vond plaats op 5 juni en was tussen Jeroe, Choennie en Kross. Daarin werd duidelijk dat het bisdom helemaal niet wil samenwerken met het comité. Het comité houdt transparantie hoog in het vaandel en wilde de gemeenschap laten weten dat het in gesprek is met het bisdom. Het bisdom wilde dat niet.
Desondanks heeft het comité ingestemd met de bemiddelingspoging van kardinaal Felix, in de hoop dat er toch iets van dialoog en verzoening van de grond zou komen.
Het comité heeft de bisschop uitgenodigd voor de Dag van Nationale Rouw. Zijn aanwezigheid zou een signaal zijn dat hij voor dialoog en verzoening is. Kross stuurde een dag daarvoor een app naar Jeroe om af te zeggen. Ok, dat kan gebeuren, maar kon de bisschop niet een vervanger sturen, niet Kross, maar een pater, of desnoods de schoonmaakster van de kerk. Daar zou het comité genoegen mee nemen en zien als een signaal dat het bisdom het contact met het comité wil handhaven.
Maar de argumentatie van de afzegging heeft het comité geschokt: “Namens de bisschop bericht [ik u] dat ons antwoord [op de uitnodiging] is dat de huidige ontwikkelingen rond het 8-decemberproces zodanig zijn, dat wij als bisdom ons nu even geheel daarop richten en wij niet zullen participeren in de activiteiten van de Dag van Nationale Rouw.”
Juist op dit moment was een signaal van het bisdom – bijvoorbeeld de aanwezigheid van een vertegenwoordiger – belangrijk om het gevoel te houden dat er een kleine opening was naar dialoog en verzoening. Maar deze argumentatie heeft duidelijk gemaakt dat ook het bisdom volledig politiek geïnstrueerd opereert. Dan heeft het ook geen zin meer om vast te houden aan de afspraak dat de gesprekken niet in de publiciteit mogen worden gebracht. Transparantie mag niet opgeofferd worden aan een traject met een doodlopende weg.
Het is in en in triest dat er aan de andere kant niemand is die inziet dat de huidige dynamiek vroeg of laat opnieuw zal leiden tot geweld en dat het nu tijd is om redelijke mensen bij elkaar te brengen om te bekijken hoe die dynamiek te stoppen.
Sandew Hira