Wist je dat de kleinschalige, ongereguleerde goudwinningsactiviteiten verschillende Wayana inheemse dorpen in het diepe zuiden van Suriname teisteren? In deze inheemse dorpen, gelegen in het Lawa-gebied van Suriname, wordt vrijwel elk aspect van hun levensonderhoud beïnvloed door goudwinning. In de afgelopen decennia is de rivier dusdanig vervuild door het gebruik van kwik bij de goudmijnen en wordt er landroof gepleegd door de inheemsen steeds te verdrijven van hun eigen gebieden. Deze goudwinningsactiviteiten hebben ook traditionele jachtgebieden en heilige voorouderlijke locaties van de Wayana’s verstoord.
In een interview met de redactie van Suriname Herald vertelt de inheemse milieuactiviste Jupta Itoewaki haar verhaal. Zij heeft meegemaakt hoe haar dorp Kawemhakan langzaam transformeerde van een paradijs tot een slachtoffer van de goudwinning. Itoewaki, tevens voorzitter van de Stichting Mulokot, spreekt ook over de enorme vernietiging die plaatsvindt in andere dorpen, waaronder Lensidede en Kumakhapan.
Wayana inheemse volkeren
De Wayana’s zijn een inheems volk dat in het noordelijke Amazonegebied woont, specifiek in Suriname, Frans-Guyana en Brazilië. In Suriname wonen de Wayana’s nabij de oevers van de Lawa, Litani, Oelemari en boven Tapanahony in het diepe zuidoosten van Suriname. Hun voorouders kwamen in de achttiende eeuw uit het zuidelijke buurland en stichtten de drie belangrijkste dorpen: Apetina (Puleowime), Palumeu en Kawemhakan (Anapaike). In de loop der jaren is de bevolking van de Wayana drastisch afgenomen door een groot aantal factoren zoals oorlogen en ziekten. Momenteel telt Suriname ongeveer 800-900 Wayana’s. Samen met Frans-Guyana en Brazilië wordt de totale bevolking geschat op ongeveer 2500 inwoners.
Tijdens het interview met Itoewaki, voegt Ikine Apalakali-Timpico, die nabij zat, zich toe in het gesprek. Net als Itoewaki groeide zij ook op in Kawemhakan en kon haar tranen nauwelijks bedwingen, terwijl haar nichtje uitlegde hoe de mijnbouwactiviteiten het dorp geteisterd hebben.
Apalakali-Timpico: “Toen ik afgelopen oktober in Apetina was, keek ik naar het water en werd ik onmiddellijk teruggebracht naar mijn kindertijd. Ik dacht bij mezelf, het water in Kawemhakan was vroeger ook zo. Schoon, gezond en puur. Nu is ons water troebel en vervuild, dezelfde rivier die ons leven bracht, doodt ons nu langzaam.”
Gezondheid en welzijn
Volgens Itoewaki is de belangrijkste traditionele voedselbron van de Wayana’s vis, die in grotere hoeveelheden wordt geconsumeerd dan vlees dat door de jacht wordt verkregen. Kleinere vissen, zoals Opi en Talani, zijn echter kwetsbaar voor de bioaccumulatie van kwik die in hun systeem terechtkomt. Daardoor zijn grote roofvissen zoals Aïmala (reuzensnoek/ Hoplias Aimara) en Pëne (piranha), die zich voeden met de kleine vissoorten ook onveilig voor consumptie.
Itoewaki legde uit: “De gezondheidseffecten zijn intensief. Onze baby’s worden geboren met beperkingen. Onze kinderen hebben neurologische aandoeningen en de vrouwen ontwikkelen gestaag een verlies van gevoel in hun armen en benen.”
Itoewaki’s observaties over de gezondheidseffecten van kwik op haar volk zijn niet ongegrond. De Amerikaanse Environmental Protection Agency classificeert methylkwik als een krachtige neurotoxine die verwoestende en langdurige gezondheidseffecten heeft. Blootstelling aan methylkwik door de consumptie van vis die hoge niveaus van methylkwik in hun weefsels hebben, kan leiden tot verschillende neurologische aandoeningen, waaronder verlies van perifeer zicht, spierzwakte, tintelingen en aantasting van spraak, gehoor en lopen. Voor foetussen, zuigelingen en kinderen kan de blootstelling een negatief effect hebben op de ontwikkeling van de hersenen en het zenuwstelsel.
Braziliaanse goudzoekers
Kawemhakan ligt langs de Lawarivier, dicht bij de grenzen met Frans-Guyana en Brazilië. Apetina en Palumeu liggen langs de Tapanahonyrivier, een zijtak van de Lawarivier. Vanwege de geografische ligging van Kawemhakan is het gemakkelijk voor Braziliaanse goudzoekers om naar het gebied te reizen. Op slechts tien minuten varen, binnen vijf kilometer van Kawemhakan en andere Wayana-dorpen aan de Franse kant van de grens, ligt het goudmijndorp Jaw Pasi. Itoewaki zegt dat er tussen de 2000 en 3000 Brazilianen in Jaw Pasi wonen, waar de goudwinningsactiviteiten volop plaatsvinden.
Itoewaki voegt toe: “Surinaamse burgers hebben verschillende goudconcessies in het gebied en laten de Brazilianen voor hen werken. In sommige gevallen komen de Braziliaanse arbeiders in conflict met de Surinaamse concessiehouders. In die gevallen blijven de Brazilianen hun activiteiten voortzetten. Doordat de concessies extreem groot zijn, kunnen de eigenaren niet controleren of de Brazilianen het gebied verlaten hebben of niet.”
Ordening Goudsector Suriname (OGS)
De Ordening Goudsector Suriname (OGS) werd opgericht in 2011. In 2020 werd de Commissie voor de regulering van de goudmijnsector ingesteld. Momenteel valt de regulering van de goudmijnsector onder de directe coördinatie van de huidige vicepresident, Ronnie Brunswijk, een prominente figuur binnen het Surinaams ongereguleerde goudwinning-sector.
In december 2023 benadrukte Brunswijk het belang van regulering van de sector, maar gaf aan dat er geen middelen beschikbaar werden gesteld om dit te doen. De minister van Natuurlijke Hulpbronnen, David Abiamofo, gaf ook aan dat er geen middelen beschikbaar zijn om de sector te reguleren. Tijdens een persconferentie in januari 2024 zei Abiamofo: “Goudwinning vindt niet plaats in Paramaribo of Wanica, het gebeurt in afgelegen gebieden, je hebt financiële middelen nodig om die gebieden te bereiken.” Duidt dynamiek op een geldgebrek of gebrek aan motivatie van de autoriteiten om te investeren in een adequate regulering van de kleinschalige goudmijn-industrie in het land? Of zijn er misschien belangen die spelen?
Het uitfaseren van kwikgebruik in de kleinschalige goudwinning in Suriname
Suriname trad op 2 augustus 2018 toe tot het Minamata-verdrag over Kwik, waarbij het zich verplichtte om het gebruik van kwik in kleinschalige goudwinning te beëindigen onder artikel 7. In een persbericht van de regering in november 2023 heeft minister van Ruimtelijke Ordening en Milieu, Marciano Dasai, een tijdlijn van vijf jaar gepresenteerd voor de afbouw van het gebruik van kwik.
Dasai gaf aan dat dit doel uitdagend is, maar beloofde een gedetailleerd plan op te stellen om het te bereiken. Of dit plan van theorie naar praktijk zal worden vertaald, moet nog blijken. Itoewaki merkt tot nu toe geen concrete acties om het gebruik van kwik in de goudwinning uit te faseren. Integendeel, volgens haar is het probleem verergerd naarmate de illegale goudmijnsector uitbreidt en elk jaar meer van het Wayana-gebied wordt vernietigd.
In januari werd Dasai door de Franse ambassadeur in Suriname, Nicolas DeLacoste, uitgenodigd voor een helikoptervlucht boven het Marowijnegebied om verschillende goudmijnen te bezichtigen. De ambassadeur pleitte voor een gerichte bilaterale aanpak om een duurzame oplossing te bereiken. Itoewaki benadrukt dat de gevolgen van het gebruik van kwik in de goudwinning in Suriname verder reiken dan alleen gezondheid en welzijn. Vaak worden traditionele Wayana-jachtgronden en landbouwpercelen ingenomen voor goudmijnactiviteiten, wat de biodiversiteit in het proces vernietigt. Daarnaast is de schaal waarop ontbossing plaatsvindt onvoorstelbaar.
Ze zegt: “Elke keer als je boven het gebied vliegt, kun je met het blote oog de verergerende ontbossing waarnemen, het is verwoestend.”
“Dezelfde rivier die ons leven bracht, doodt ons nu langzaam.” ~ Ikine Apalakali-Timpico, inwoner van het Wayana inheemse gebied in Suriname
Dit verhaal is oorspronkelijk verschenen op Cari-bois Environmental News Network.
