Het proces
Het 8 Decemberproces nadert haar einde. Ik heb in eerdere analyses van het proces aangetoond dat het om een politiek proces gaat, zowel in de manier waarop de rechters omgaan met de wet en de manier waarop het OM heeft geopereerd. In een serie artikelen (deel 1, deel 2, deel 3 en deel 4) heb ik laten zien dat het requisitoir van het OM niet voldoet aan basiscriteria voor deugdelijk onderzoek.
Wat zijn de mogelijk gevolgen van een uitspraak? Dat hangt natuurlijk af van de uitspraak. In een rechtstaat met een onafhankelijke rechterlijke macht heeft niemand een idee wat de rechters voor uitspraak gaan doen. Maar in Suriname is het anders. Iedereen verwacht dat de rechters Bouterse gaan veroordelen. Laten we dan ook dat scenario hanteren. Hoe zou zo een scenario zich kunnen gaan ontwikkelen? Ik verwacht dat het volgende gaat gebeuren.
NDP-fractievoorzitter André Misiekaba heeft in het verleden al een voorschot genomen op zijn insteek. Misiekaba zegt: ik hou vast aan de trias politicas, de scheiding der machten. De wetgevende macht moet na de uitspraak haar verantwoordelijkheid nemen.
De wetgevende macht is gekozen door het volk en bestaat uit het parlement en de regering die wetten maken. Het parlement bepaalt bijvoorbeeld dat de maximum snelheid binnen de bebouwde kom 50 km/uur is.
De uitvoerende macht is de regering die de wetten uitvoert. De minister van Justitie ziet erop toe dat automobilisten zich aan de wet houden en geven een boete aan de persoon die 60 km/uur rijdt.
De rechterlijke macht bestaat uit de rechter en het Openbaar Ministerie. De persoon die een boete heeft gekregen kan naar de rechter stappen om bezwaar te maken tegen de toepassing van de wet op zijn geval. Let op: de rechterlijke macht maakt geen eigen wetten; zij toetst of er een veroordeling moet komen op basis van de wet. De rechter kan dus niet bepalen: ik vind dat je 60 km per uur mag rijden in de bebouwde kom. Althans, niet in de trias politicas. In Suriname is dat anders. De rechter heeft in het 8 Decemberproces de Amnestiewetten van de wetgevende macht gewoon naast zich neergelegd.
Amnestie
Suriname heeft drie Amnestiewetten aangenomen: 1980, 1992 en 2012. De Amnestiewet van Venetiaan is de meest verregaande omdat daarin gedetailleerd geregeld is hoe amnestie wordt verleend na een veroordeling. Artikel 3 van de Venetiaan-wet zegt dat als iemand, die onder de Amnestiewet valt, veroordeeld is, hij onmiddellijk in vrijheid moet worden gesteld. Deze wet is nog steeds geldig.
Normaal zou er geen conflict moeten zijn tussen de drie machten als iedereen zich aan de spelregels houdt. Maar als de rechterlijke macht de Amnestiewet terzijde schuift, dan zal de gekozen wetgevende macht haar verantwoordelijkheid opeisen en zeggen: rechter, voor u is de Amnestiewet niet geldig, maar voor ons wetgever is dat wel het geval. U staat niet boven de wet.
Het parlement zal vervolgens een standpunt moeten innemen in deze kwestie en dat zal waarschijnlijk als volgt gaan. De coalitie zal een motie indienen in reactie op de uitspraak waarin zij nog eens bevestigt dat de Venetiaan-wet geldig is. Daarin is specifiek bepaald dat de mensen die veroordeeld zijn door de rechter in het kader van de Amnestiewet in vrijheid moeten worden gesteld. Verder wordt in de motie de regering opgeroepen om de Amnestiewet uit te voeren, de invrijheidstelling formeel vast te leggen en een mogelijke aantekening in een strafblad te verwijderen. De regering reageert op de motie en voert die uit met een formeel besluit ten aanzien van de uitspraak van de rechter, namelijk de invrijheidstelling van alle veroordeelden conform de Amnestiewet. En daarmee is het 8 Decemberproces formeel beëindigd. En dit alles gebeurt binnen de kaders van de rechtsstaat en zelf nog binnen het principe van de scheiding der machten.
Suriname heeft dan zonder inmenging van buiten (OAS, Vaticaan) het probleem zelf opgelost. En het trieste is dat Ruben Roozendaal, die door de 8 Decembergroep verzekerd was van vrijspraak als hij met hen zou samenwerken, onder de Amnestiewet zou vallen. Hij heeft zelfmoord gepleegd, terwijl hij notabene via de regering-Bouterse amnestie zou hebben gekregen.
Leiderschap
Wat zullen de politieke gevolgen zijn van dit traject? Je zult de gebruikelijk golf van protesten krijgen vanuit de 8 Decembergroep: de Stichting 8 December, de OGV en haar columnisten in de Surinaamse media, de journalisten van de Nederlandse media, de Internationale Commissie van Juristen, de Nederlandse regering en misschien zelfs het bisdom. Allen zullen in koor roepen dat het recht haar beloop niet heeft gehad en Bouterse moet aftreden wegens de veroordeling. Hier en daar zal iemand uit de 8 Decembergroep roepen om een buitenlandse militaire interventie om de rechtstaat in Suriname te herstellen.
Nederland zal het moeilijk krijgen, want als zij zich tegen de Amnestiewet keert, moet ze uitleggen waarom ze in Zuid-Afrika en Columbia miljoenen euro’s steekt om amnestiewetten daar te steunen en zo vrede te bevorderen in die landen, maar in haar ex-kolonie weigert om vrede een kans te geven. De protesten zullen enkele dagen, misschien enkele weken duren.
Maar dan moeten de politieke partijen in Suriname leiding gaan geven in deze situatie. Politiek leiderschap wordt beoordeeld op basis van de analyse van maatschappelijke problemen en de praktische beleidsvoorstellen die uit die analyse voortvloeien. De analyse van de oppositie over 8 december is als volgt: op 8 december 1982 zijn mensen vermoord door Bouterse c.s. Moordenaars moeten voor de rechter worden gebracht en bij veroordeling opgesloten worden. Simpel en helder.
Een andere analyse van 8 december is als volgt: op 8 december 1982 zijn mensen vermoord als gevolg van politiek geweld. Politiek geweld is het verschijnsel waarbij mensen gedood worden om politieke redenen. Een gewone moord is het verschijnsel waarbij mensen gedood worden ongeacht de reden. Voor en na 8 december zijn er gevallen van politiek geweld geweest, waarbij het aantal doden na 8 december vele malen groter is dan op 8 december (450 versus 15). De oplossing van politiek geweld vereist een breder geheel aan maatregelen: de rechtspraak kan daar onderdeel van zijn als die niet politiek gekleurd is. Maar belangrijker zijn trajecten om de oorzaken van politiek geweld tegen te gaan, mensen die tegenover stonden bij elkaar te brengen en een beleid te ontwikkelen met betrekking tot de erfenis van politiek geweld. Het begrip politiek geweld is onderdeel van de theorie van Decolonizing The Mind (DTM).
Wat zijn de praktische gevolgen van de verschillen in analyse?
Als de coalitie na de uitspraak met een motie komt om de regering op te roepen om de Venetiaan-wet in werking te stellen, dan moet de oppositie tegen haar eigen wet stemmen als ze vasthoudt aan de moord-theorie. Nog erger, als de motie is aangenomen, dan moet de oppositie verklaren dat als zij aan de macht komt, ze opnieuw een motie zal indienen tegen de Venetiaan-wet en de regering zal oproepen om Bouterse en consorten op te sluiten. Anders gezegd: de oppositie verzekert je van gevaarlijke politieke instabiliteit als ze aan de macht komt, tenminste als ze haar woord zou houden. Laat dat dan een inzet zijn van de verkiezingen.
Amnestie is gebaseerd op het concept van politiek geweld. Dat geldt ook voor de Venetiaan-wet. Als je uitgaat van het concept “moord is moord”, dan kun je per definitie geen amnestie geven.
De inroeping van de Amnestiewet zal geen finale oplossing brengen voor de 8 Decembermoorden. De oppositie van de 8 Decembergroep zal blijven doorgaan. Maar als na de motie niets meer wordt gedaan, dan is dat ook heel onbevredigend voor iedereen.
De consequentie van de theorie van politiek geweld is dat een motie om de Venetiaan-wet uit te voeren niet op zichzelf kan staan. Er moet een pakket aan maatregelen worden genomen met betrekking tot politiek geweld. Er ligt al een tijdje een wetsvoorstel voor erkenning van politiek geweld. Daarin staan zaken opgenomen als compensatie van slachtoffers, een Dag van Nationale Rouw en onderzoek naar politiek geweld. Die wet moet zo langzamerhand in het parlement worden behandeld. En onderzoek naar politiek geweld (oorzaken, effecten, herdenking, erfenis etc.) wordt heel belangrijk.
Gaetano Best en Hugo Essed hebben op 29 augustus 2014 een verzoek gericht aan de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens van de Organisatie van Amerikaanse Staten waarin zij van de regering een subsidie van US$ 2,5 miljoen eisen voor Organisatie van Gerechtigheid en Vrede en een juridisch verbod op wetenschappelijk onderzoek naar de 8 Decembermoorden waarbij mogelijke tegencoups worden onderzocht. Het verbod op wetenschappelijk onderzoek past niet in een democratie, maar kennelijk wel in de visie van de 8 Decembergroep.
De inroeping van de Amnestiewet in combinatie met de rechtszaak opent nieuwe mogelijkheden. Een rechtszaak die niet gepolitiseerd is, kan een mogelijkheid zijn om waarheidsvinding te bevorderen, omdat de verdachten vrijuit kunnen praten als ze weten dat ze amnestie zullen krijgen. Dan wordt het interessant om rechtszaken te starten rond Moiwana en de Binnenlandse Oorlog. Een rechtszaak tegen Brunswijk zal hem dwingen om openheid van zaken te geven over de Nederlandse steun aan de Binnenlandse Oorlog. Hij kan de waarheid vertellen zonder in de gevangenis te belanden. Hetzelfde geldt voor Ernst Mercuur, de commandant die de leiding had van de eenheid tijdens de Moiwana-moordpartij en later als bevelhebber was aangesteld door Venetiaan.
Bij de verkiezingen van 2020 zal het vraagstuk van politiek leiderschap op de agenda staan: welk politiek leiderschap is in staat om een volk door een economische en politieke crisis te leiden? Hoe om te gaan met 8 december zal daar een belangrijk onderdeel van zijn. Na de uitspraak gaan we een nieuwe fase tegemoet in de moderne geschiedenis van Suriname. De rechtszaak is ten einde. Zal Suriname en haar politieke leiders in staat zijn om de wonden te helen en mensen bij elkaar te brengen? Het is tijd om een maatschappelijke discussie te organiseren over hoe het verder moet met Suriname na een rechterlijke uitspraak in het 8 Decemberproces.
Sandew Hira
